Uyuz, insan gözü ile fark edilemeyen Sarcoptes scabiei var. Hominis adı verilen bir parazitin neden olduğu çok kaşıntılı ve bulaşıcı bir deri hastalığıdır.
Kadın erkek ayrımı yapmadan her iki cinste, tüm yaş gruplarında, tüm etnik gruplarda, tüm sosyoekonomik düzeylerde görülebilir. Salgınlar yapabilmesi nedeni ile özellikle bakım evleri, yurtlar, yatılı okullar ve topşlu yaşanan yerlerde daha sık görülür. Bağışıklık sistemi iyi olmayanh kişilerde klinik tablo daha şiddetlidir.
Kişiden kişiye yakın temasla (aynı yatakta yatma, ortak giysilerin kullanımı vs) genellikle 15-20 dakikalık bir temas süresinde bulaşır. Sadece tokalaşma ile bulaşma kolay değildir. Okul, kışla gibi toplu olan alanlarda, bağışıklık sistemi zayıf olanlarda, çocuk ve yaşlılarda bulaşma daha kolaydır.
Parazit kişiye geçtikten 4-6 hafta sonra ortaya çıkan ve özellikle geceleri ve sıcakta artan kaşıntı hastalığın en önemli belirtisidir. Kaşıntı en çok el parmak araları, el bileğinin iç yüzü, koltuk altları, kulak arkaları, bel bölgesi, ayak bilekleri, ayaklar ve kalçalarda şiddetlenir. Kadınlarda meme uçları ve çevresi, erkeklerde genital bölge kaşıntıları çok tipiktir. Erişkinlerde avuç içi ve ayak tabanlarında, yüz ve boyun bölgesinde genelde kaşıntı olmazken çocuklarda bu alanlarda da kaşıntı ve hastalığa ait deri bulguları görülmektedir.
Hastalığa ait en belirgin lezyon en sık parmak aralarında gözlenen parazitin içinde yaşadığı, gri beyaz renkli, 1-10 mm uzunluğundaki tünel olarak adlandırılan yapılardır. Tüneller klinik olarak dalgalı veya kırık bir çizgi halinde görülür. Bunun dışında deride kaşınmaya bağlı kaşıntı izleri, küçük kabarcıklar ve sertlikler görülebilir.
Tedavi kişinin yaşına, bağışıklık sisteminin durumuna göre değişkenlik gösterir. Aynı yaşam ortamını paylaşan tüm aile bireylerinin, o anda aktif şikayetleri olmasa bile aynı anda tedavi edilmesi tedavinin başarısını etkileyen en önemli noktalardan birisidir. Doktorunuz yaşınıza, şikayetlerinizin durumuna göre size tedavi önerisinde bulunacaktır. Ancak topikal (vücuda sürülerek uygulanan) ilaç uygulamadan önce mutlaka iyi bir banyo ve keselenme şarttır. Bu, derinin hemen altına yerleşmiş parazitle ilacın temasını kolaylaştıracaktır.
Saç bitlenmesi insan saçında yaşayan ve üreyen çok küçük (1-2 mm), kanatsız, kan emerek beslenen gri böceklerin neden olduğu özellikle ensede kaşıntı şikayeti ile görülen bir paraziter deri hastalığıdır. Kadınlarda erkeklere göre daha sık görülür. Saç bitlenmesi, önlenebilir ve tedavi edilebilir bir sağlık sorunudur. Ancak halen toplu yaşam yerlerindeki kişileri özellikle, okul çağı çocuğu, ailesi ve sosyal çevresinin sağlığını tehdit eden bir problemdir.
Saç biti uçamaz ve zıplayamaz. Erişkin bitlerin yaşam süresi ortalama 30 gündür. Bu sürede dişi bitler günde yaklaşık 10 adet sirke adı verilen yumurtayı genellikle geceleri saç diplerine bırakır. Kıla sıkıca yapışık halde olan sirkeler tipik olarak başın arkasında enseye yakın ve kulakların arkasında yerleşirler. Optimum şartlarda (30°C ve %70 nemde) yaklaşık 8-9 günde yumurtalarından çıkan sirkeler görünür hal alırlar. Sonraki 9-12 günde olgunlaşırlar. Sirkeler insan vücudu dışında kumaş ve battaniye üzerinde 10 gün kadar canlı kalabilirken saç biti yalnızca 1-2 gün yaşayabilir ve evcil hayvanlar üzerinde yaşayamaz.
Saç bitlenmesi daha çok çocuklarda görülür. Okullar, yurtlar gibi toplu yaşanan ve ortak eşya kullanılan kalabalık ortamlarda daha kolay bulaş olur. Kızlarda daha sıktır. Bozuk hijyen saç bitlenmesi için bir risk faktörü değildir.
Hasta bir kişi ile yakın fiziksel temas (kafadan kafaya) veya o kişiye ait tarak, fırça, eşarp, yastık, şapka ve tüylü oyuncaklar gibi paylaşılan kişisel eşyalarla bulaşır. Saç tarama veya kazak değiştirirken bitler hasta kişiden 1 metre uzaklığa bulaşabilirler.
Bitlenmeyi gösteren ilk ipucu; saçlı deri, ense ve kulak arkasındaki kaşınma hissidir. Kaşıntı, bitin salgısına karşı gelişmiş allerjik bir reaksiyondur. Biti tespit etmek için ense ve kulak arkasındaki saçlar dikkatle incelenmelidir. Bitler ışıktan kaçtıkları için yalnızca saç kılına sıkıca tutunmuş küçük yumurtalar (sirkeler) görülebilir.
Sirkeler genellikle kepekle karıştırılır. Ancak kepekler saç teline hafifçe vurulduğunda ayrılıp yere düşerler. Sirkeleri saç üzerinden parmakla ayırmak olanaksız gibidir.
Sirke veya bitleri tespit edebilmek için özel sık dişli taraklar kullanılabilir. Saçlar, dolaşık kısımları açıldıktan sonra kökünden ucuna kadar iyice taranmalı ve her seferinde tarakta bit veya sirke varlığı dikkatlice araştırılmalıdır. Tüm saçlar en az iki kez bu şekilde taranmalıdır. Bitleri görmek sirkeleri görmekten daha zordur çünkü bitler hareket edebilir ve saklanabilirler. Bu durumda tanı konulması için saçlı deri özel bir ışık altında doktor tarafından incelenmelidir. Saç biti tespit edilmesi çocuk ve ailesi için üzücü bir durum olabilir.
Saç biti kirli veya hasta olmanın bir göstergesi değildir. Uygun tedavi ile saç bitinden kurtulunabilir. Saç biti ile ilişkili herhangi bir ciddi veya uzun dönem sağlık problemi yoktur. Saç bitlenmesinde tedavi nasıl yapılır? Saç bitlenmesi olan kişilerle temasta olan herkes muayene edilip hasta ile birlikte tedavi edilmelidirler. Hastaların bit veya sirke barındırabilecek kişisel eşyaları ortak kullanılmamalıdır.
Fırça, tarak, şapka, baş örtüsü, yastık kılıfı, havlu gibi eşyalar sıcak suyla yıkanmalı, yıkanamayacak eşyalar kuru temizleme veya 2 hafta ağzı kapatılmış plastik torbada bekletilerek bitler ve yumurtalar tamamen temizlenmelidir. Kilim, mobilya, döşek ve araba koltukları iyice vakumlanmalıdır. Saçların traş edilmesi mekanik temizleme yöntemi olarak tedavide yardımcı olabilir.
Mekanik temizlikle birlikte hastalar kimyasal ajanlardan biri ile tedavi edilmelidir. Bitleri öldürmek için kullanılan ilaçlar temel tedavi yöntemidir. Saçlı deriye bölgesel olarak krem, losyon veya jel şeklinde uygulanır. Saçlar ıslatılıp şampuan ile ovalandıktan sonra durulanıp havlu ile kurulanır. Daha sonra kuru ve temiz olan tüm saçlı deriye bahsedilen ilaç uygulanıp 10 dakika kadar beklenerek durulanır. İlk uygulamadan 7-10 gün sonra tedavi tekrarı edilebilir. Buradaki amaç yumurtalardan yeni çıkmış larvaları öldürmektir. Sirkeleri uzaklaştırmak neden önemlidir Bitlerin yumurtaları olan sirkeler şampuanla tedavi sonrasında mekanik olarak mutlaka uzaklaştırılmalıdır. Eğer sirkelerden tamamen kurtulmak mümkün olmaz ise bitlenme bir süre sonra yeniden görülebilir.
Islak tarama, bitleri uzaklaştırmada etkili bir mekanik temizleme yöntemidir. Saçlar ıslatıldıktan sonra saç kremi gibi bir kayganlaştırıcı uygulanarak saçlar sık dişli taraklarla yaklaşık 15-30 dakika süreyle taranır. Bu tarama işlemi 2 hafta kadar her 3-4 günde bir bitler tamamen uzaklaşıncaya kadar tekrarlanır. Bitler suya maruz kaldıklarında geçici olarak hareket etmediklerinden tarama ile daha kolay uzaklaştırılırlar. Bu yöntem çok küçük çocuklar ve kimyasal ajan kullanmak istemeyenler için iyi bir alternatiftir. Ancak zaman alıcı uzun süreli bir tedavi yöntemidir.
Tedavide başarısızlık saç biti olan diğer kişilerle temasın devam etmesine, ilaçların yumurtalara yeterince etki etmemesine veya ajana karşı direnç gelişimine bağlıdır. Bir hafta sonra tedavi tekrarlanabilir.
Halk arasında Şark Çıbanı olarak bilinen kutanöz leishmaniasis kendiliğinden iyileştiğinde deride çökük iz bırakan ve şekil bozukluğuna yol açan bir deri hastalığıdır.
Hastalık enfekte kum sineğinin kan emerken leishmania parazitlerini deriye aktarması ile bulaşır. Genellikle tatarcık olarak bilinmesine rağmen farklı bölgelerde üvez, mucuk, yakarca gibi isimlerle de anılan kum sineği taşıyıcı olarak rol oynamaktadırlar.
Hastalık yaz aylarında kum sinekleri tarafından ısırılarak enfekte edilen kişilerde 2-8 aylık bir kuluçka döneminden sonra hastaların “sivilce” diye tanımladıkları ağrısız bir kızarıklık şeklinde başlar ve giderek büyür ve genişler. Daha önceden bu hastalığı geçirmiş olan kişilerde ömür boyu süren bir bağışıklık oluşur ve tekrarlayan enfeksiyonlardan kişiyi büyük ölçüde korur. Genellikle giysiyle örtülmeyen açık bölgelere yerleşmeleri ve tüm gelişim süreci boyunca ağrısız olmaları hastalığın önemli özelliğidir. Dermatoloğunuz tarafından deriden alınan kazıntı örneğinde parazitlerin görülmesi veya deri biopsisi ile hastalığın tanısı doğrulanmaktadır.
Şark çıbanı lezyonlarının çok büyük bir kısmı yerinde çökük bir iz bırakması, bu kişilerin aynı zamanda hastalığın bulaşmasında kaynak olabilmeleri nedeni ile tedavi edilmeleri gereklidir. Hastalığın tedavisinde uygulanacak yöntem hastalığın şiddetine, yara sayısına ve yerine, etkenin tipine göre farklılık gösterdiğinden hastaya göre değişiklik göstermektedir. Hastalığın tedavisi genellikle yara içine ilaç uygulaması ile yapılmaktadır. Ancak farklı tedavi yöntemleri de bulunmaktadır.
Hastalığın bulaşmasını önlemede kum sineği sokmalarından korunmak esastır ayrıca sık dokunmuş cibinliklerin kullanılması, endemik bölgelere seyahatlerde böcek kovucu ilaçların kullanılması, bulunulan kapalı ortamlarda hava sirkülasyonu yaratacak vantilatör gibi cihazların kullanılması faydalı olabilir.
Sayfa Özeti: Paraziter Enfeksiyonlar
Anahtar Kelimeler:
Bu sayfa sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktoruzun muayenesi veya önerilerinin yerini tutmamaktadır.
Aklınıza takılan noktaları lütfen muayeneniz sırasında doktorunuz ile görüşünüz.