İlaç reaksiyonları dermatoloji (cildiye) doktorlarının sıkça karşılaştığı, polikliniklerde sık rastlanılan durumlar arasında yer alır. Vücutta pembe, kırmızı, mor benekler ciddi bir sorunun belirtisi olabilir.
İsminden de görüldüğü üzere döküntünün ana sebebi ilaçlardır. İlaç döküntüleri genellikle pembe-kırmızı, mor renkte değişen büyüklüklerde olur. Kollarda, gövdede uzun süren kırmızı yuvarlak döküntülerle seyredebileceği gibi, ateş, eklem ağrısı, göz, ağız içi ve genital bölgede oluşan yaralarla da seyredebilir. Günlük yaşantımızda kullandığımız basit ağrı kesiciler de dahil olmak üzere enfeksiyon, nörolojik, psikyatrik ve başka rahatsızlıklar için kullandığımız ilaçların yan etkileri vücudumuzda hafif, orta veya şiddetli derecede döküntülere sebep olabilmektedir.
İlaç reaksiyonlarının en hafif formudur.
Penisilin, sulfonamid grubu antibiyotikler en sık gözlenen sebeplerdir.
İlaç alımını takiben 4-14 gün sonra başlar.
Deride kızarıklık, beneklenmeler, hafif kabarıklarla ile seyrederken hastalar sıklıkla kızarıklığın yanı sıra kaşıntıdan da şikayet eder.
İyi bir öykü ve klinik bulgular tanı koydurur.
Sorumlu ilacın kesilmesi, yerel tedaviler çoğu zaman yeterli olur.
Sorumlu ilacın kesiimesiyle 1-2 hafta içerisinde kendiliğinden geriler.
AGEP genellikle ilaç alımını izleyerek aniden gelişen, şiddetli, sivilce benzeri döküntülerle giden bir reaksiyondur.
Antibakteriyel ilaçlar en sık bildirilen AGEP nedeni ilaçlardır (>%90). -Laktam antibiyotikler (özellikle ampisilin, amoksisilin, amoksisilin/klavulanik asit), kotrimaksazol, klindamisin, eritromisin, metranidazol, pristinamisin, spiramisin, nistatin, terbinafin, hidroksiklorokin, karbamazepin ve diltiazem en sık bildirilen sebepler arasında bulunur.
AGEP genellikle ilaç alımını izleyen 1-11 gün içinde gelişir.
Klinik olarak genellikle ateş, kırmızı deri alanları üzerinde irinli sivilce benzeri püstüler döküntü ile başlar ve 1 hafta kadar devam eder. Döküntü sıklıkla yüz veya koltuk altı gibi büyük kıvrım alanlarından başlar; hızla gövde ve bacaklara yayılır. Başlangıçta yanma ve kaşıntı hissi ile birlikte belirgin bir kızarıklık ve şişlik gözlenir. Çoğu hastada özellikle büyük kıvrım alanlarında yüzlerce irinli sivilce (püstül) görülebilir. Hastaların yaklaşık yarısında farklı deri belirtileri bu döküntüye eşlik eder.
Tanı hastalık öyküsü ve klinik muayene ile konur. Deri biyopsisi ile tanı doğrulanır.
Sorumlu ilacın kesilmesini izleyerek birkaç gün içerisinde döküntüler gerilemeye başlar. Destek tedavisi ile iyileşme hızlanır. Şiddetli olgularda sistemik tedavi gerekebilir.
Püstüler döküntüler ortalama 10 gün sürer; geride oldukça tipik bazıları halka şeklinde, pul-pul dökülme bırakarak iyileşirler. Diğer şiddetli ilaç reaksiyonları ile karşılaştırıldığında seyri daha iyidir. Ek hastalıkları olan hastalarda gelişebilen ikincil enfeksiyonlar hastalığın seyrini kötüleştirebilir.
Şiddetli bir ilaç reaksiyonu olup, deri döküntüsü, ateş, kan tablosu değişiklikleri, lenf bezlerinde büyüme ve değişik oranlarda iç organ tutulumuna sebep olmaktadır.
Karbamazepin, fenitoin, fenobarbital, lamotrijin son yıllarda sık bildirilen HS/DRESS nedeni ilaçlardır. Ayrıca, sülfonamid grubu antimikrobiyal ilaçlar, dapson, sülfosalazin, allopürinol, minosiklin, abakavir ve altın tuzları da sebep olarak bildirilmiştir.
HS/DRESS ilaç alımından sonra diğer şiddetli ilaç reaksiyonu tablolarına göre daha uzun bir bekleme süresi sonrasında (2-6 hafta) gelişir. Aynı ilaçla 2. kez karşılaşılırsa 1 gün gibi kısa bir süre içinde de ortaya çıkabilir.
Ateş 38-40 °C arasında değişir. Artış ve azalmalar gösterir; ilaç kesildikten sonra da haftalarca devam edebilir. Halsizlik, farenjit, boyun lenf bezlerinde büyüme gibi belirtiler sıklıkla eşlik eder. Bu başlangıç belirtilerini izleyerek deride döküntü gelişir. Göz çevresinde daha belirgin olan yüz ödemi hastalık için tipiktir.
Tanı hastalık öyküsü ve klinik ve laboratuar muayene ile konur. Deri biyopsisi ile tanı doğrulanır.
Sorumlu ilacın bulunup hemen kesilmesi gerekir. Destekleyici tedavinin yanı sıra sistemik kortikosteroidler başlanıp 6-12 haftalık sürede ve doz yavaşça azaltılarak kullanılır. Siklosporin, interferon ve İVİG diğer alternatiflerdir.
Hastalıkta mortalite (ölüm) oranı yaklaşık %10’dur. Karaciğer yetmezliği en sık ölüm nedenidir. Hastaların daha sonra gelişebilecek organ tutulumları (kalp, tiroid, karaciğer, böbrek, vb.) açısından uzun süre izlenmesi gerektiği unutulmamalıdır.
En şiddetli ilaç döküntüsü olarak bilinir. Hızlı klinik seyir, yüksek ölüm oranı, deri hassasiyeti, derinin üst tabakasında geniş soyulma alanları (epidermal ayrışma), dudaklarda, ağız içinde yaralar ana bulgulardır. SJS ve TEN ayırımında temel alınan nokta, hastalığa katılan vücut yüzey oranıdır. Eğer tutlum %10’un altındaysa SJS, %30’un üzerindeyse TEN olarak kabul edilir. %10-30 oranında tutulum ise SJS/TEN geçiş olguları olarak değerlendirilir.
SJS/TEN hastalarında en önemli sebep ilaçlardır. Bu ilişki TEN’de daha belirgindir. Günümüzde 200’ün üzerinde ilaç bildirilmişse de, en sık saptananlar; antibiyotikler, antikonvülzan ilaçlar (özellikle fenitoin, fenobarbital ve karbamazepin, lamotrigin), allopurinol ve ağrı kesicilerdir.
Genellikle ilaç alımından sonraki ilk 2 ay, en sık da ilk 3 hafta içinde hastalık gelişir.
Hastaların en az yarısında başlangıç belirtileri vardır (ateş, halsizlik, baş ağrısı, rinit, boğaz ağrısı, gözlerde kaşıntı, ağrı vb.). Üst solunum yolları enfeksiyonu ile karışabilen bu belirtilere genellikle gözde kızarıklık, ağrı, yanma, ışığa bakamama, ağız içi ve dudaklarda yara eşlik eder. Yaklaşık 1-3 gün sonra deri belirtileri gelişir.
Ağız, göz, burun ve anogenital alandaki yaralar sıklıkla hastalığın habercisidir. Kaşıntı, yanma ve ağrı yakınması göz ve ağız tutulumunun ilk belirtileri olabilir. Hemen sonrasında kızarıklık, şişlik ve içi su dolu kabarcıklar gelişir. Özellikle ağızda kabarcıkların açılmasıyla yaygın yaralar ortaya çıkar. Dudaklar tipik olarak aşırı miktarda, kanlı özellikte kabuklarla kaplıdır. Döküntüler ağrılıdır; soluma, yeme ve içme işlevini kısıtlayabilir. Gözlerde, kızarıklık, ağrılı su toplayan kabarcıklar, yaralar gelişebilir. Burun içi tutulumu sonucu, yara ve burun tıkanıklığı ortaya çıkabilir. Genital bölgedeki ağrılı içerisinde kan birikmiş kabarcıklar ve kanamalı yaralar idrar yapamamaya yol açabilir. Kadınlarda son derece şiddetli vajinal ağrı gözlenebilir. Anal bölge tutulumu daha nadir ortaya çıkar.
Deri belirtileri yüz ve gövdede kırmızı benekler şeklinde başlayıp, hızlıca yaygınlaşır. Bu dönemde deri hassas ve dokunmakla ağrılıdır. Birkaç gün içinde beneklerin üzerinde kabarcıklar gelişir, bunlar birbirleri ile birleşip soyulurlar. Böylece deride kırmızı ve ağrılı yaralar ortaya çıkar.
Tanı hastalık öyküsü ve klinik muayene ile konur. Deri biyopsisi ile tanı doğrulanır.
Tedavinin en önemli basamakları; erken tanı ve şüpheli ilaç ya da ilaçların hemen kesilmesidir. Hastalığın şiddetine bağlı olarak destek tedavisi, yerel ve sistemik tedavilerden oluşan çok sayıda ilaç kullanılmaktadır. Bu tabloda çok sayıda tıp dalının birlikte ve işbirliği içinde çalışması gerekmektedir. Özellikle TEN’li hastaların öncelikle yanık merkezinde veya yoğun bakım ünitelerinde izlenmesi önerilmektedir.
Hastalığın şiddeti ve verilen sağlık hizmetinin kalitesi hastalığın seyrini ve doğal olarak da mortalite (ölüm) oranını belirler. Mortalite oranı SJS’de %5’in altındadır; TEN’ de %30 kadardır. Enfeksiyon ve çoklu organ yetmezliği en önemli ölüm nedenidir.
Her hangi bir ilaç kullanımı sonrasında üst solunum yolu enfeksiyonuna benzer bir tabloyu izleyerek ağızda, dudakta yaralar, gözlerde kızarıklık, yanma, batma gibi şikayetleriniz ve ağrılı deri döküntüleriniz olursa, ilaç/ları keserek en yakın sağlık merkezine başvurmanız en doğru yaklaşım olacaktır.
Sayfa Özeti: İlaç Reaskiyonları (İlaç Döküntüleri)
Anahtar Kelimeler:
Bu sayfa sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktoruzun muayenesi veya önerilerinin yerini tutmamaktadır.
Aklınıza takılan noktaları lütfen muayeneniz sırasında doktorunuz ile görüşünüz.